Jednym z podstawowych lęków, z jakimi musi się uporać każdy człowiek, jest ten przed śmiercią. Częstokroć zjawisko opuszczania ziemskiego ciała przez duszę okazuje się zupełnie niezrozumiałe nawet pod względem naukowym, napawa ludzi niepokojem i poczuciem bezsilności. Co się dzieje po drugiej stronie, o ile takowa istnieje? Jak wygląda tam codzienna egzystencja? Czy powinniśmy się obawiać tej części istnienia? Neil Gaiman w Księdze cmentarnej poruszył jeden z najstarszych wątków literackich, jakim jest śmierć i jej wpływ na postrzeganie codziennej rzeczywistości, jak choćby kwestia przebywania i zabaw małych dzieci na cmentarzu, odwiedzanie zmarłych czy chociażby kultywowanie pamięci po osobach, które niedawno opuściły ziemski padół.
Pewnego deszczowego wieczoru, do niczym nie wyróżniającego się domu zakrada się morderca o imieniu Jack. Bez problemów pozbawia życia młodych rodziców, a także ich malutką córeczkę. Jednakże mężczyzna jest nieusatysfakcjonowany, bowiem nie zabił swego głównego celu, za jaki obrał kilkuletniego chłopca. Dzieciak uciekł na pobliskie cmentarzysko, gdzie znalazł schronienie u zmarłych mieszkańców. I w tym momencie rozpoczyna się jego wielka przygoda, a przede wszystkim najważniejsza życiowa lekcja, której udzielają mu same duchy: co tak naprawdę znaczy być człowiekiem?
Gaiman nie byłoby sobą, gdyby przedstawił czytelnikowi tylko kolejną wariację na temat znanego literackiego motywu Thanatosa. Na kartach Księgi cmentarnej pisarz przemycił wiele ciekawych refleksji dotyczących natury śmierci oraz tego, co stanowi o istocie człowieczeństwa. Chłopcu zostaje nadane bardzo symboliczne imię – Nikt, w skrócie Nik. Główny bohater okazuje się być nikim, sama przynależność do rodzaju ludzkiego nie wywyższa go w żaden spośród innych mieszkańców cmentarza którzy należą do różnorodnych ras fantastycznych. Musi on dopiero wykształcić to, co ma stanowić o jego głębokim humanizmie. Dorastający protagonista nie nauczy się tego w pobliskiej szkole ani też nie wyczyta w książkach, tylko stopniowo będzie kształcił w sobie człowieczeństwo dzięki długotrwałym i mądrym rozmowom z umarłymi. O sednie ludzkiej natury przekona się dopiero, gdy po wielu latach przyjdzie mu się skonfrontować z zabójcą jego własnej rodziny.
Myli się ten, kto sądzi, iż jest to utwór przeznaczony tylko dla dzieci. Owszem, młodzi czytelnicy z pewnością bez problemu będą identyfikować się z dorastającym bohaterem i rozumieć problemy z jakimi się zmagają.. Każda z ukazanych historii zawiera w sobie krótki i zwięzły morał: trzeba bronić słabszych niezależnie od okoliczności, nie wolno gonić za pieniędzmi, powinno się szanować uczucia innych ludzi, a przede wszystkim zawsze, ale to zawsze należy stawać po stronie prawdy i sprawiedliwości. Natomiast dojrzalszy odbiorca powinien być zachwycony subtelnymi smaczkami, jakie co chwila serwuje autor: mam na myśli rewelacyjną, nostalgiczną historię zatytułowaną Danse Macabre, traktującą o przemijaniu i ulotności rzeczy. Pojawienie się Nika burzy zastany ład w świecie umarłych, oni również zdobywają cenne doświadczenia wynikające z wychowywania żywego chłopca. Wszyscy na nowo uczą się, co oznacza pogodzenie się z faktem przemijania oraz jaki tak naprawdę jest cel życia na ziemi.
Co przynosi nam drugie wydanie Księgi cmentarnej? Przede wszystkim bardzo dobrą szatę graficzną, moim zdaniem znakomicie oddającą klimat historii. Podobno to pozycja adresowana wyłącznie do dzieci, jednak czy znajdują się tam tylko proste opowiastki, które nie trafią do starszego odbiorcy? Wręcz przeciwnie, owa niezwykła książka adresowana jest do każdego czytelnika, niezależnie od indywidualnych preferencji literackich. Neil Gaiman to pisarz, jaki w swojej twórczości prezentuje określony, wysoki poziom (zarówno pod względem kreacji świata przedstawionego, jak i poruszanej problematyki), poniżej którego nie schodzi. Pisarz po raz kolejny udowodnił, iż nie potrzebuje rekomendacji ani reklam promujących dzieło, ponieważ lektura jego książek jest zawsze trafionym i niezawodnym pomysłem. To proza przesycona humorem zbliżonym do tego, jaki serwuje miłośnikom filmu Tim Burton w swoich produkcjach.
Księga cmentarna to udana próba rozprawienia się ze stereotypowymi wyobrażeniami na temat cmentarza w połączeniu z refleksją dotyczącą śmierci i jej różnorodnego oblicza.
Patrycja ‘Pattyczak’ Wołyńczuk
Korekta: Monika ‘Katriona’ Doerre
dziękujemy Wydawnictwu MAG
Tytuł: Księga cmentarna
Autor: Neil Gaiman
Tytuł oryginalny: The Graveyard Book
Tłumaczenie:Paulina Braiter
Wydawnictwo: MAG
Data i miejsce wydania: 16 maj 2014, Warszawa
Oprawa: twarda z obwolutą
Wydanie: II
Liczba stron: 240
ISBN: 978-83-7480-431-8
